گاماج جبهه آزادی ملی آذربایجان جنوبی
اطلس زبان‌های در معرض خطر یونسکو با انتشار لیستی از زبان های غیرامن؛ ایران تاکید کرد که «همه زبان‌ها به یک اندازه حق زندگی دارند.»
از سوی دیگر نیز، طبق اعلام اطلس زبان های جهان مردم در سرتاسر جهان به ۶۰۰۰ زبان صحبت می‌کنند که نیم بیشتر آنها تا انتهای قرن منقرض خواهند شد.
«زبان درخطر» به زبانی گفته می‌شود که در «معرض نابودی» باشد. براساس اطلاعاتی به دست آمده، تعداد زبان‌های زنده در جغرافیای ایران ۷۶ زبان است. در بین این ۷۶ زبان چیزی حدود نیمی از این زبان‌ها با درجه‌های مختلف در خطر هستند.
اخیرا اطلس زبان‌های در معرض خطر یونسکو گزارش داده است که «۲۴ زبان در ایران» در شرایط بحرانی یا در معرض انقراض قرار دارند. این در حالی است که حدود سه سال گذشته، ۲۰ زبان در ایران در معرض نابودی و انقراض کامل بودند.
زبان ها و گویش های در خطر نابودی به ۶ گروه، دسته بندی می شوند؛ ۱- زبان های امن، ۲- زبان های باثبات ولی در معرض تهدید، ۳- زبان های آسیب پذیر، ۴- زبان های در معرض خطر، ۵- زبان های شدیدا در معرض خطر، ۶- زبان های کاملا در معرض خطر و ۷- زبان های منقرض شده.
در این میان ۲۴ زبان یا گویش در ایران «جز آمار بالا» هستند که زبان «ترکی آذربایجانی» نیز جزو همین دسته است. بیش از سی میلیون آذربایجانی، ساکن در ایران بی آنکه اجازه تحصیل به زبان ترکی آذربایجانی را داشته باشند، به زبان مادری خود صحبت می کنند.
متاسفانه زبان «ترکی آذربایجانی» جزو «زبان امن» دسته بندی نمی شود، چراکه به دلیل عدم تحصیل و آموزش و عدم رسمیت این زبان، حفظ و نگه داری آن مشکل است و در دسته «زبان‌های باثبات اما در معرض تهدید» قرار می گیرد.
۳ زبان دیگر در وضعیت آسیب‌پذیر قرار دارند: «تالشی» با یک میلیون نفر، «ترکی خلجی» با ۴۲۱ هزار نفر، «ترکی خراسانی» با ۲۰۰ هزار نفر.
۱۴ زبان دیگر در نقاط مختلف ایران از جمله تاتی، آرامی، هورامی، جیدی، وفسی؛ آشتیانی، سمنانی، خوانساری، گزی؛ دری، سوی، بشاگردی، لارستانی و سیوندی نیز در معرض خطر هستند و کودکان این زبان‌ها را در خانه به‌عنوان زبان مادری یاد نمی‌گیرند.
دو زبان هم در مرکز ایران در خطر نابودی قرار دارند: «نطنزی» با ۷ هزار نفر و «نایینی» با ۷ هزار نفر. کهنسالان هنوز به این زبان حرف می‌زنند. پدران و مادران ممکن است آنها را بفهمند؛ اما با کودکان به این زبان‌ها حرف نمی‌زنند.
سه زبان در شرایط بحرانی قرار دارند: «سنایا» با ۶۰ نفر در شمال و دو زبان در جنوب؛ «مانداییک» با ۳۰۰ نفر و «کوروشی» با ۲۰۰ نفر؛ جوان‌ترین صحبت‌کنندگان به این زبان کهنسالان هستند.
دو زبانی که در ایران اخیرا به طور کامل منقرض شده اند: «لشان دیدان»، آخرین آمار جمعیتی‌شان صفر است و «هولا اولا» هم آخرین آمار جمعیتی شان صفر است.
