برای بررسی اوضاع ائتنیكی آذربایجان لاجرم باید به مطالعات باستانشناسی نیز استناد كنیم و در این جاها بررسیها از نوع بشری شروع می شود كه معروف به انسانهای نئاندرتال هستند. غارها و مغاره های موجود آذربایجان نشانی است از سكونت انسانهای غارنشین در این غارهای باستانی كه حائز اهمیت فراوانی هستند. غارهای تام تاما در شمال اورمیه و غار “آزیخ” در بخش فضولی قرهباغ در شمال رود ارس از این قبیل هستند.
در غار آزیخ در عمق ۱۴ – ۱۰ متری روی هم رفته ده لایه كه در طی هزاران سال مسكونی بودهاند شناسایی شده است. باستان شناسان توانسته اند در لایه پنجم غار قطعهای از فك یك موجود انسان نما بدست آورند كه دارای استخوانهای زمختی بوده و از نظر ویژگیهای آنتروپولوژی شباهتهایی با انسان های سین آنتروپ، هایدلبرگ و نئاندرتال دارد. عدهای این استخوان را با یك موجود خیلی باستانی كه در حدود دو میلیون سال قبل می زیست، كه بقایایش در آفریقای شمالی هم دیده شده قابل قیاس دانسته و به آن نام “آزیخ آنتروپ” دادهاند. در این لایه همچنین بقایای گودالی نیز بدست آمده است كه می توانسته به عنوان اجاق مورد استفاده قرار گیرد. متخصصین آنرا مربوط به اوایل دوران یخبندان میندل دانستهاند.
در غار تامتاما در كوهستانهای شمال اورمیه نیز پروفسور كارلتون.س.كوون ( ۱۹۱۹ ) استخوانهایی از گاو ، گوسفند، بز، اسب، گورخر، انواع مرغ، لاك پشت و غیره بدست آورده كه حاكی از یك محیط جنگلی بوده و با توجه به این شواهد می توانسته زیستگاه گروهی از انسانهای نئاندرتال منزوی در آنجا باشد . جالب اینجاست كه محمود كاشغری این انسانهای منزوی را “كئییك كیشی” نامیده است .
فعالیتهای باستانشناسی آینده در آذربایجان در غارها و سكونت گاههای قدیم انسانها می تواند حضور انسانهای از نوع نئاندرتال دیگری را در چهارگوش آذربایجان ثابت كند.
۱۷ شهریور ۱۴۰۰