صفحه اصلی / مقالات / به مناسبت ۱۱۵مین سالگرد امضای فرمان حکومت مشروطه و تاسیس پارلمان توسط مظفرالدینشاه قاجار- دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی

به مناسبت ۱۱۵مین سالگرد امضای فرمان حکومت مشروطه و تاسیس پارلمان توسط مظفرالدینشاه قاجار- دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی

مظفرالدينشاه  در تبريز در يك سنت و فرهنگ كاملاً ترک آذربايجانى پرورش يافته بود و با توجه به سلطنت طولانى پدرش تا ميانسالى وليعهد و حكمران آذربايجان باقى ماند. تربیت آذربایجانی وی مورد اعتراض فارسها که آن موقع عراقی ها نامیده می شدند بود.  نظام السلطنه مافی که در سالهای ۱۲۸۴ شمسی پیشکار آذربایجان شده بود از اینکه خلوتی های مظفرالدینشاه که ترک بودند و اجازه معرفی و صحبت به وی را در سفرهای شاه به اذربایجان نمی دادند گلایه می کند.

مهمترين اقدام مظفرالدينشاه اعلام حكومت مشروطيت بود و يكى از مهمترين موضوعات آن حق مردم ايالات به داشتن انجمنهاى ايالتى و ولايتى بود ( مواد ۹۰ تا ۹۳ ). وظيفه ى ابتدايى اين انجمن به عنوان نمايندگى حكومت مركزى عبارت از سرپرستى امور محلى و وصول و تخصيص ماليتهاى منطقه اى بود.

گرچه انجمن تبريز در سپتامبر ۱۹۰۶ تأسيس شد ولى تبريز ها در استقرار انجمن ايالتى آذربايجان حتى ماهها پيش از تصويب متمم قانون اساسى پيشگام بودند. وظيفه ى اصلى اين انجمن برگزيدن و نامزد ساختن وكلا براى مجلس بود اما بزودى رأساً به صورت پارلمان منطقه اى آذربايجان و قوه ى تصميم گيرى ايالت درآمد. تريبون انجمن ايالتى آذربايجان ( جريده ملى ) نام داشت كه نخستين شماره ى آن در اكتبر ۱۹۰۶ ( آذر ۱۲۸۵ ) انتشار يافت. نام اين جريده بعدها به « انجمن » تبديل شده اين انجمن واقعاً انجمن ملى آذربايجان بود.

در آن هيچ محدوديت زبانى و ملى ديده نمى شد. در اعلانى از سوى مدرسه ادبيه ، اين مدرسه نوشتن «جميع الفاظ مشكله خواه فارسى و خواه تركى و عربى و عدد نويسى » را گارانتى مى كند . حتى در يكى از جلسات انجمن از قول حاجى ميرزا آقا از اعضاى انجمن مى نويسد: « … جناب حاجى محمد آقا حال كه قرار شد تقرير اعضا را مرقوم دارند خوب است تقريرا ــــ تركى بنويسند به علت آنكه در مذاكرات اعضا در ترجمه به فارسى پاره تحريفات هم واقع نمى شود و هم ملت خواندن تركى را ياد مى گيرند كه ترويج زبان وطنى و مادرى ماست.»

ولى چنانچه خواهيم ديد نهايت انقلاب مشروطيت به ضرر سيستم ترك و بنيان ملّى آذربايجان تمام شد و با رشد و توسعه حزب دموكرات كه اساس آن پى ريزى سرزمينى با زبان رسمى فارسى و مليّت ايرانى بود عملاً زبان تركى و تركان آذربايجان مورد غضب حكام پهلوى و حتى سالهاى اواخر قاجاريه قرار گرفت.

در روزهاى مشروطيت، زبان تركى به بالندگى خود ادامه داد. در جريده ملى اشعار و سروده هايى به زبان تركى هم ديده مى شود كه شاگردان مدارس تبريز آموخته بودند و در ميتنگ ها و مراسم هاى مختلف در حضور ديگران مى سرودند . نمايشهاى آذربايجانى به زبان تركى هم  كه مال خود آذربايجانيها بود در شهرهاى مختلف اجرا و وجوهات آن به محل هاى مورد نياز ارسال مى شد .

در شماره هاى بعدى انجمن حتى متن تركى نامه « عثمانلى ترقى و اتحاد جمعيتى » در شعبان ۱۳۲۵ / ائيلول اكيم ۱۹۰۶ مبنى بر حمايت اين انجمن از حركت ملى آذربايجانيان به چاپ رسيده است. از اقدامات ديگر احرار عثمانى در حمايت از آذربايجانيان گشايش دفترى در مقرّ روزنامه صباح چاپ استانبول براى جمع آورى اعانه به مردم آذربايجان بود . روزنامه صباح به طور مستمر مقالاتى همدردانه نسبت به آذربايجانيان نوشته و ملت عثمانى را به يارى آنها فرا مى خواند .

بعدها قدرت انجمن آذربايجان به حدى رسيد كه محمد عليشاه را به سبب ناهمگونى محمد عليشاه با اصول مشروطيت سلطنت خلع كرد. محمد عليشاه نيز با توپ بستن مجلس در ۲۳ ژوئن ۱۹۰۸ ( ۲ تير ۱۲۸۷ ) علناً اصول مشروطيت را نقض مجلس را منحل اعلام كرد. با مقاومت ۱۳ ماهه تبريز از ژوئن ۱۹۰۸ تا ژوئيه ۱۹۰۹ و حتى ديگر شهرهاى آذربايجان با هدايت انجمن غيبى تبريز و رهبرى ستارخان و باقرخان و حركت مشروطه خواهان به تهران، محمد عليشاه به سفارت روسيه پناهنده شده و مشروطه خواهان امور حكومت را در دست گرفته و پسر سيزده ساله محمد عليشاه به نام سلطان احمد شاه را بر تخت سلطنت نشاندند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *