صفحه اصلی / مقالات / اهمیت تشکیل سازمان دولت های ترک- ماشاالله رزمی

اهمیت تشکیل سازمان دولت های ترک- ماشاالله رزمی

روز دوازدهم نوامبر ۲۰۲۱ رهبران کشور های ترک یعنی : رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایحان، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، صدر جباروف، رئیس جمهور قرقیزستان، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان به عنوان اعضای اصلی و قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان و ویکتور اوربان نخست‌وزیر مجارستان به عنوان اعضای ناظر درهشتمین اجلاس شورای ترک در استانبول شرکت کردند.

این نشست بعنوان اجلاس نوبتی شورای ترک ترتیب داده شده بود که از سال ۲۰۰۹ در کنفرانس رهبران چهار دولت ترک در آنتالیا فعالیت خود را آغاز کرده و در اجلاس استانبول تصمیم گرفت نام خود را به « سازمان دولت های ترک» بزبان ترکی « تورک دولتلر تشکیلاتی»(ت.د.ت)تغییر دهد .عنوان دولت های ترک بیانگر شرکت نظام های سیاسی کشورهای ترک در این اتحادیه جدید است.

سازمان  دولت های ترک درروند تکاملی خود می تواند به سطح « پیمان همکاری های شانگهای » به رهبری چین و یا « پیمان همکاریهای امنیتی» به رهبری روسیه ، ارتقاء یابد و بدیلی در مقابل آنها باشد  .با توجه به ظرفیت اقتصادی وسیاسی ـ نظامی کشور های ترک می توان گفت که یک اتحادیه تازه که متکی به اشتراکات زبانی ، فرهنگی و تاریخی ملل ترک است ، شکل گرفته است گسترش تبادلات فرهنگی ، فعالیت های اقتصادی و همکاری های سیاسی ـ نظامی در دستور کار این اتحادیه است.

بعد از آزادی قره باغ از اشغال سی ساله ارمنستان با از جان گذشتگی سربازان آموزش دیده آذربایجان و حمایت سیاسی ، تسلیحاتی ترکیه ، تمایل همه کشور های ترک برای همکاری های همه جانبه با ترکیه افزایش چشمگیر یافته است . اغلب این کشور ها با باقی مانده مشکلات میراث اتحاد شوروی سابق دست به گریبان هستند و اکنون به ترکیه بعنوان قدرتی که می تواند به حل مشکلات آنان کمک کند نگاه می کنند و همین امر زمینه همکاری های گسترده در آینده را فراهم می سازد .

آزادی قره باغ واتحاد دولت های ترک به همه ملل ترک چه آنهائی که دارای دولت مستقل هستند و چه آنهائی که هنوز به استقلال نرسیده اند امید فراوان وانگیزه قوی برای همکاری وحمایت از یکدیگر می دهد .سازماندهی استراتژیک « سازمان دولت های ترک» به زمان نیاز دارد اما قدرت اقتصادی کشور های ترک و در راس آنها ترکیه زمینه رشد سریع این سازمان را فراهم می کند . بهمین خاطر است که کشورهائی نظیر چین و ایران از تشکیل این اتحادیه نگران هستند .

برخورد مثبت روسیه به سازمان دولت های ترک می تواند ناشی از حسابگری های دراز مدت روسها باشد .روسیه در حال حاضر برای مقابله با فشار های آمریکا با چین همکاری می کند وهر دوکشور سیاست های مشترک در عرصه جهانی اتخاذ می کنند اما روسیه آگاه است که بزودی چین با استفاده از قدرت اقتصادی خود به یک تهدید جدی برای امنیت روسیه تبدیل خواهد شد . هم اکنون چین با چراغ خاموش در حوزه های نفوذ روسیه پیش می رود و دیر یا زود تلاش خواهد کرد اوتو ریته روسیه را در آسیای مرکزی و سیبری شرقی و حتی خاورمیانه به چالش بکشد.

روسیه برای اینکه موقعیت خود را بعنوان یک قدرت جهانی حفظ کند نیاز دارد به اتحاد های جدید روی آورد . روسیه ضمن داشتن اختلافات جدی با ترکیه بویژه در سوریه ، عراق و لیبی طی ده سال گذشته به ترکیه نزدیک شده وهمکاری های اقتصادی و سیاسی ـ نظامی خود را با ترکیه عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) گسترش داده است.. در جریان آزادی قره باغ روسیه موضع مثبت بنفع آذربایجان اتخاذ کرده و حضور ترکیه در قفقاز را پذیرفته است بنا برین طبیعی است که اکنون نسبت به تشکیل « سازمان دولت های ترک» موضع مثبت داشته باشد زیرا می داند که درآینده برای کنترل زیاده خواهی های چین به حمایت ترکیه و سایر کشور های ترک احتیاج خواهد داشت و حتی ممکن است در دراز مدت یک بلوک قدرت جدید در عرصه جهانی با همکاری سازمان دولت های ترک و کنفدراسیون روسیه شکل بگیرد.

روسیه قدرت بزرگی در بغل گوش ماست و طی دویست سال گذشته تاثیرات انکار ناپذیر وگاها سرنوشت ساز در زندگی ملل منطقه داشته است بنا بر این بدون قضاوت خوش بینانه یا بد بینانه نسبت به روس ها باید در رابطه با آنان  واقع بین بود.و در دوستی یا دشمنی با آنها عجولانه تصمیم نگرفت.

اولین جلسه سران ترک در« سازمان دولت های ترک» امیدوار کننده بود ساختمان نوسازی هم در استانبول بعنوان مرکز هماهنگی به این سازمان اختصاص داده شد وبغداد امیرایف بعنوان دبیر کل « سازمان دولت های ترک» انتخاب گردید . طرح پرچم مشترک و دانشگاههای مشترک عنوان شده والهام علیف اظهار داشت که با باز شدن کریدور زنگزور ، دنیای ترک به اروپا وصل می شود و  رجب طیب اردوغان نیز دو پیشنهاد تازه به اجلاس ارائه کرده  پیشنهاد اول این بود که یک نهاد دفاع غیر نظامی تشکیل گردد تا در حوادث طبیعی بزرگ مانند آتش سوزی جنگل ها یا زلزله به اقدام مشترک دست بزند . پیشنهاد دوم نیز این بود که کشور های ترک ،قبرس شمالی را برسمیت بشناسند تا قبرس از انزوا خارج شود و بطور رسمی در اجلاس های « سازمان دولت های ترک » شرکت بکند زیرا قبرس جزء جدائی ناپذر دنیای ترک می باشد.

تشکیل « آغ ساققاللار مجلیسی» یا مجلس ریش سفیدان نیز تصویب شد که اقتباسی است از مجلس ریش سفیدان قزاقستان . نماینده ترکیه درمجلس ریش سفیدان بن علی ییلدریم نخست وزیر سابق ترکیه است .

بفاصله زمانی کوتاه از این اجلاس ، دولت باغچالی رهبر حزب حرکت ملی ترکیه در آنکارا در کاخ ریاست جمهوری بمدت ۴۵ دقیقه با طیب اردوغان دیدار نمود و در باره مسائل مختلف با او گفتگو کرد و در ضمن نقشه جدیدی از دنیای ترک را به اردوغان هدیه کرد که سر وصدای زیادی بپا نمود . این نقشه که از دریای آدریاتیک تا شمال چین را در بر می گیرد و بخش های بزرگی از ایران را نیز شامل می شود،انعکاس گسترده ای در مطبوعات جهان داشت وحتی منجر به موضعگیری رسمی بعضی از دولت ها شد.در گذشته نقشه هائی از این دست توسط مردم شناسان ، زبان شناسان و تاریخ پژوهان منتشر شده بود اما همزمانی اهدای این نقشه با تشکیل « سازمان دولت های ترک» اهمیت فوق العاده ای  به آن داد.

گروههای اوپوزیسیون جمهوری اسلامی در خارج کشور برخورد کینه توزانه نسبت به انتشار نقشه دنیای ترک داشتند و اغلب این موضوع را بهانه ای برای حمله به سیاست های ترکیه قرار دادند . بنظر می رسد اوپوزیسیون جمهوری اسلامی قادر به موضعگیری درست در مسائل ژئوپلیتیک نیست و بیشتر خود را با خبر هائی که خود جمهوری اسلامی منتشر می کند مشغول می سازد  اما برخلاف جریانات اوپوزیسیون فارس زبان، ۹ حزب و سازمان سیاسی آذربایجانی های خارج کشور نظر تائید آمیز نسبت به این نقشه داشتند در عین حال با انتشار بیانیه ای موضع مشترک خود را نیز اعلام کردند واز اینکه استان های همدان وقزوین در داخل نقشه دنیای ترک آورده نشده نقشه را ناقص دانسته وخواهان اصلاح آن شدند.

بنوشته مطبوعات جمهوری اسلامی محمد فرازمند سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه با بغداد امیرایف دبیر کل سازمان دولت های ترک دیدار نمود و گفت که ایران با همه کشور های ترک روابط دوستانه خوبی دارد و در گذشته ایران در این  مناطق حاکم بوده است . در این دیدار نحوه رابطه ایران با سازمان دولت های ترک مورد مذاکره قرار گرفت و احتمال عضویت ایران نیز بعنوان عضو ناظر مطرح شد .

مطبوعات حکومتی ایران برخورد منفی نسبت به تشکیل سازمان دولت های ترک  داشتند بویژه سایت های وابسته به سپاه پاسداران سعی می کردند انتقادات و مواضع منفی سایر کشور ها ومطبوعات مخالف این تشکل را بصورت گسترده انتشار دهند اگر بخواهیم این موضعگیری ها را خلاصه بکنیم می توانیم آنرا در نتیجه گیری سایت تسنیم وابسته به سپاه پاسداران ببینیم که می نویسد :

“ترکیه در گروه موسوم به «سازمان دولت های ترک»، به جای همگرایی تجاری و همکاری در حوزه های اقتصادی، (اگر)بر مفاهیم هویتی و نژادی پافشاری کند و این موضوع، تبدیل به آتشبار و خرج توپخانه سیاست های ملی گرایانه اردوغان و باغچلی شود، علاوه بر کشورهای مجاور در منطقه، قدرت هایی نظیر چین نیز، استفاده از پتانسیل های قومی و نژادی را بر نمی تابند و چنین رفتاری، پیامدهای سنگینی برای سیاست خارجی ترکیه خواهد داشت”.

آشکار است که نگرانی سایت تسنیم ازقدرت گیری آذربایجانی ها در ایران است که چندی پیش نیز هنگامیکه بین جمهوری اسلامی و جمهوری آذربایجان بر سر تردد کامیون های ایرانی به قره باغ ،تشنج ایجاد شده بود و ایران مانور نظامی در مرزهای نخجوان انجام داد ، اردوغان گفته بود که ایران نمی تواند علیه جمهوری آذربایجان اقدامی انجام بدهد زیرا تعداد ترک ها در ایران مشخص است .

 اما همچنانکه انتظار می رفت روسیه نسبت به انتشار نقشه دنیای ترک موضع مثبت اتخاذ کرد : «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین در پاسخ به خبرنگاری درباره این اقدام دولت باغچلی و رجب طیب اردوغان گفت: اینکه شرکای ترک ما به فکر اتحاد ترک باشند امری طبیعی است. اما مسئله این است که در مرکز نقشه دنیای ترک، ستاره بزرگ قرمز رنگ نیست. آن ستاره در روسیه است، در آلتای، آن مکان مقدس. من به عنوان یک ترک ‌شناس این را می‌گویم.

برخلاف روسیه چین راجع به انتشار نقشه وتشکیل سازمان دولت های ترک موضع منفی و انتقادی اتخاذ کرد ..

تحلیلگران پکن، روی این موضوع زوم کرده و موجودیت چنین تشکیلاتی را به نفع سیاست های منطقه ای چین نمی دانند. در راستای آشکارسازی نگرانی از این موضوع، یک رسانه نزدیک به حزب حاکم چین ازاین اعلام موجودیت ابراز نگرانی کرده و آن را تهدید منطقه ای، قلمداد می کند.

روزنامه گلوبال تایمز حزب کمونیست چین، معتقد است که سازمان دولت های ترک که در ۱۲ نوامبر ۲۰۲۱ در استانبول توسط کشورهای ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و آذربایجان تأسیس شد، تهدیدی علیه چین و همچنین تهدیدی علیه ثبات منطقه ای است.

مرکز اخبار و تحقیقات اویغور (UYHAM) ، مقاله مورد بحث را منعکس‌کننده دیدگاه رسمی دولت چین می داند.

دکتر یانگ ژین محقق و مدرس موسسه مطالعات روسیه، اروپای شرقی و آسیای مرکزی در آکادمی علوم اجتماعی چین، سیاست های دولت اردوغان در سازماندهی دولت های ترک را به چالش کشیده. او در مقاله خود به این موضوعات اشاره کرده است که:«تغییر نام شورای ترک به سازمان دولت های ترک و افزایش تعداد کشورهای عضو، به معنای ارتقاء این اتحادیه به سطح وحدت سیاسی است. تغییر نام سازمان، یک موضوع پیش پاافتاده نیست و نشان از احیای ایدئولوژی پان ترکیسم است. نام «ترک» در واقع یک مفهوم تاریخی است. مفهوم «ترک» در تاریخ با مردمان ترکیه امروزی و کشورهای ترک زبان امروزی متفاوت است. رهبری آنکارا بر این سازمان برای بازاریابی این مفهوم نشان می دهد که این کشور دارای یک غریزه سیاسی آینده نگر، هدف و اراده سیاسی است. هدف آنکارا تقویت بیشتر روابط خود با همسایگان و کشورهای آسیای مرکزی با ترویج مفهوم «ترکی» است.»

او ادامه می دهد که :«این سازمان(سازمان دولتهای ترک) می‌تواند تنش‌های قومیتی را در منطقه تشدید کند و ثبات و امنیت منطقه را به چالش بکشد، چرا که اشاعه ایده ناسیونالیسم افراطی ترک، خطر ایجاد بی ثباتی را به دنبال دارد. مهمتر از آن، این سازمان باعث افزایش رقابت و تنش بین روسیه و ترکیه خواهد شد.»

چین نگران است که در آینده ترکیه و سایر دولت های ترک استقلال ترکستان شرقی و اویغور ها را برسمیت بشناسند همچنان که برسمیت شناختن قبرس شمالی در اجلاس استانبول مطرح شد . البته ترکیه تا بحال برای حفظ وگسترش روابط اقتصادی با چین در مساله ملت اویغور با احتیاط بر خورد کرده اما این موضعگیری می تواند تغییر یابد.

در تحلیل نشریه حزب کمونیست چین در این مورد آمده است:

«ادعاهایی وجود دارد که اویغورها صاحب آن منطقه هستند. این ادعاها کاملاً نادرست است. ترکستان شرقی (سین کیانگ) از زمان های بسیار قدیم منطقه ای بوده که اقوام مختلف در کنار هم زندگی می کردند. اویغورها به زبانی از خانواده زبان ترکی صحبت می کنند. اما آنها به هیچ وجه با ترکیه نسبت و ارتباط روشنی ندارند. دولت چین باید همیشه در برابر ایدئولوژی های پان ترکیسم و اسلامگرایی آنکارا، در آماده باش باشد. تکثیر سازمان کشورهای ترک و تشکیلات و جنبش‌های مشابه ممکن است الهام بخش برخی از عناصر جدایی‌طلب، افراط‌ گرایان و جدایی‌طلبان باشد که در تلاش برای تجزیه چین هستند.»

 ماشاالله رزمی

۲۸ نوامبر ۲۰۲۱ ــ پاریس

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *