گاماج جبهه آزادی ملی آذربایجان جنوبی
رویکرد خصمانه ایران در قبال ترکیه که برنامه‌ریزی شده است، نه تنها آسیب‌های جدی به روابط دوجانبه وارد می‌کند، بلکه کمکی نیز به خروج تهران از انزوای منطقه‌ای نخواهد کرد.
در روابط بین‌الملل مکرر تأکید می‌شود که مفهوم دوست و دشمن جایگاهی ندارد و روابط دولت‌ها باید با یکدیگر در راستای منافع ملی شکل بگیرد. این در حالی است که برخی از کشورها هستند که جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس تا کنون آنها را «دشمن» می‌خواند و آمریکا در صدر آنها قرار دارد.
آیت‌الله خمینی، بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران، آمریکا را «شیطان بزرگ»، «جنایتکار قرن»، «ام‌‌الفساد» خوانده بود.
او می‌گفت: «آدمی که ملی است، با آمریکا دشمن است» و بر دشمنی با آمریکا تاکید می‌کرد.
آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر کنونی ایران نیز بر دشمن بودن آمریکا تاکید می‌کند.
وی چندی پیش در سخنرانی خود در خصوص از سرگیری مذاکرات برجام در وین گفت که ‘مذاکره و تعامل با دشمن به معنای تسلیم نیست’.
کسانی که در دوره اخیر مطبوعات ایران و اظهارات برخی مقامات این کشور را دنبال می‌کنند، با دیدگاهی بسیار مغشوش مواجه و متعجب خواهند شد؛ چرا که بسیاری از سیاستمداران، مقامات کشوری و لشکری، روحانیون و حتی ستون‌نویسان، علیه ترکیه انتقادات نابجا و حتی توهین و تهدیدآمیز می‌کنند.
این رفتار ایران بدون برنامه نیست و نشان دهنده رویکرد حکومت است. چرا ایران این نگرش خصمانه را نسبت به ترکیه اتخاذ کرده است؟
– آیا امتیازات داده شده در وین عامل تنش است؟
ایران خواهان مذاکره مجدد با آمریکا به خصوص به دلایل اقتصادی است. برای تحقق این امر، ایران باید برای رفع این مشکل امتیازات قابل توجهی بدهد، توافق موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یا به اختصار برجام که در سال ۲۰۱۵ امضا شد، چنین بود.
اگرچه روند مذاکرات به پایان نرسیده است، اما اظهارات هیئت‌ها و اخبار حاکی از آن است که ایران در خصوص برنامه هسته‌ای و سیاستهای منطقه‌ای خود امتیازات مهمی خواهد داد.
از سوی دیگر، این دیدگاه در میان مردم ایران، نخبگان دانشگاهی، بروکرات‌ها و حتی نظامیان ایران که دشمنی با آمریکا به نفع این کشور نیست، قوت می‌گیرد.
این مسئله بسیار قابل توجه است که مقامات ایرانی در روند ارزیابی منافع توافق مجدد با آمریکا، ترکیه و رئیس‌جمهور اردوغان را هدف حمله قرار داده‌اند. مقامات ایرانی در خصوص روند عادی‌سازی روابط ترکیه و اسرائیل و سفر اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل به آنکارا رویکرد خصمانه‌ای اتخاذ کرده‌اند.
خطیبان جمعه که افراد با نفوذی در ایران هستند، ترکیه و رئیس‌جمهور اردوغان را به کرات به گونه‌ای که از متنی مشابه قرائت می‌کنند هدف قرار داده‌اند.
اگرچه این عادی‌سازی روابط به هیچ وجه تأثیری بر ایران ندارد و علیرغم اینکه ترکیه درگیری‌های ایران را متشکل از اختلافات تاکتیکی می‌داند، این اظهارات تنها بیانگر یک ذهنیت خاص است.
رویکرد ایران که برای توافق با ایالات متحده آمریکا که آن را «شیطان بزرگ» می‌خواند، تحت فشار است، در قبال آنکارا، خصمانه است.
نگرش خصمانه این روزهای برخی مقامات ایران پیش از این نیز در سال ۲۰۱۵ که توافقنامه ایران و آمریکا امضا شد و همچنین دوره پسابرجام مشاهده شده بود.
علیرغم اینکه ترکیه در آن زمان بیشترین آسیب را از تروریسم داعش متحمل شده بود، مقامات ایرانی با طرح این ادعا که ترکیه به اندازه کافی با این گروه تروریستی مبارزه نمی‌کند، با استفاده از فرصت‌های ایجاد شده بواسطه توافق، سیاست تهاجمی‌تری را در خاورمیانه در پیش گرفتند.
به نظر می‌رسد که ایران در حال حاضر نیز در همین مسیر گام برمی‌دارد. این رویکرد که در آن ایران از ترکیه به‌عنوان “دشمن نزدیک” یاد می‌کند، نه تنها آسیب‌های جدی به روابط دوجانبه وارد می‌کند، بلکه کمکی نیز به خروج ایران از انزوای منطقه‌ای نخواهد کرد.
– «پرچم سرخ شرق» یا «پرچم سیاه غرب»؟
آیت‌الله خمینی در «وصیتنامه الهی سیاسی» خود درباره سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران گفته است: اگر ما با دست جنایتکار آمریکا و شوروی از صفحه روزگار محو شویم و با خون سرخ شرافتمندانه با خدای خویش ملاقات کنیم، بهتر از آن است که در زیر پرچم ارتش سرخ شرق و سیاه غرب زندگی اشرافی مرفه داشته باشیم.
در سال‌های گذشته، ایران ممکن است به دلیل نگرانی‌های واقعی سیاسی از این نقطه دور شده و بر اساس انتظارات خاصی با آمریکا وارد توافق شده باشد. امتیازاتی که در این زمینه داده شد، امروز نیز همانند دیروز، مسئله داخلی ایران است. این واقعیت که مقامات ایرانی برای اینکه امتیازات مذکور را متعادل کنند، تقریباً به هر طریقی ترکیه را هدف قرار می‌دهند موضوعی است که ترکیه باید به دقت آن را بررسی کند.
ایران در جنگ جمهوری آذربایجان برای آزادسازی منطقه قره‌باغ کوهستانی از اشغال ارمنستان، موضعی دوسوگرا اتخاذ کرد و در نهایت در برابر سیاستهای تهاجمی روسیه در اوکراین در کنار روسیه قرار گرفت. از سوی دیگر تمایل ایران برای بهبود روابط خود با همسایگان عرب خود در خلیج، نتوانسته است به شتاب مطلوب دست یابد.
در این مرحله، مشاهده ناراحتی ایران از دستاوردهای ترکیه که در برابر این تحولات رویکرد منطق‌تری پیش گرفته، دشوار نیست. اما هدف قرار دادن ترکیه با ادعاهای دور از ذهن هیچ سودی برای ایران نخواهد داشت.
خصومت با ترکیه و اردوغان که در رسانه‌های ایران به کرات دیده می‌شود نیز موضوعی است که باید مقامات ایرانی به آن توجه کنند. اما تلاش مقامات ایران برای اینکه تقصیر سیاست خارجی کشورشان را به گردن منطقه و به ویژه ترکیه بیاندازند، نگرشی منسوخ و مضر است.
اکنون تحولات نشان می‌دهد که «دشمن شماره یک» ایران، آمریکا نیست. لغو تحریم‌های غیرقانونی آمریکا علیه ایران در صورت استفاده مناسب از این فرصت ممکن است نتایج مثبتی هم برای ایران و هم برای روابط آنکارا و تهران در بر داشته باشد.
با این حال، برای تحقق این امر، مقامات ایرانی باید از مواجهه با ترکیه به عنوان یک کشور دشمن دست بردارند. موضع اخیر ایران خلاف این امر است، ایرانی که به آمریکا امتیاز داده است در مسیر خطرناکی در روابط خود با ترکیه حرکت می‌کند. رفع خطر اول از همه مستلزم این است که مقامات ایرانی در گفتمان خود در مورد ترکیه متعادل عمل کنند.
